Προθεσμία αποποίησης κληρονομίας από ανήλικο

Όχι σπάνια, διατυπώνεται αναρμοδίως η θέση ότι η προθεσμία αποποίησης κληρονομίας δεν τρέχει σε βάρος ανηλίκων. Υφίσταται προφανώς σύγχυση εκ του γεγονός ότι οι ανήλικοι είναι από το νόμο κληρονόμοι με το λεγόμενο ευεργέτημα της απογραφής, πράγμα που σημαίνει ότι δεν ευθύνονται με την προσωπική τους περιουσία για τα χρέη της κληρονομιάς, για τα οποία “υπέγγυα” είναι μόνον αυτή η ίδια η κληρονομιαία περιουσία. Ο νόμος ορίζει ότι στην περίπτωση αυτή ο ανήλικος είναι κληρονόμος εξ απογραφής και δικαιούται να συντάξει την απογραφή της κληρονομιαίας περιουσίας (να καταγράψει, δηλαδή, το ενεργητικό και το παθητικό αυτής σε έκθεση που κατατίθεται στο αρμόδιο δικαστήριο της κληρονομίας) εντός ενός έτους από τότε που θα αποκτήσει πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα (δηλ. από την ενηλικίωσή του), αλλιώς χάνει το αναφερθέν ευεργέτημα. Έχει προκληθεί, λοιπόν, η παρανόηση ότι η προθεσμία αυτή αναφέρεται σε αυτήν καθαυτή την αποποίηση. Πρόκειται για λάθος. Η προθεσμία αποποίησης κληρονομίας τρέχει και κατά ανηλίκου. Αν παρέλθει άπρακτη, ο ανήλικος καθίσταται κληρονόμος. Απλώς, αν προσέξει και συντάξει απογραφή εντός έτους από την ενηλικίωσή του, τότε δεν χάνει το προνόμιο να μην ευθύνεται για τα χρέη του κληρονομούμενου και με την υπόλοιπη, εκτός της κληρονομίας περιουσία του. Οι συνέπειες της παρανόησης ενδέχεται να είναι οδυνηρές. Ανήλικοι καθίστανται κληρονόμοι χωρίς να το γνωρίζουν οι ίδιοι και οι γονείς τους (που νομίζουν ότι η προθεσμία αποποίησης ξεκινά με την ενηλικίωση), ξεχνούν να συντάξουν απογραφή όταν ενηλικιώνονται (ενδεχομένως διότι μεσολαβούν πολλά έτη ή γιατί έχουν αποβιώσει οι γονείς τους και δεν έχουν σχετική ενημέρωση οι ίδιοι οι ενηλικωθέντες κληρονόμοι) και ευρίσκονται κατάχρεοι, διότι ο κληρονομούμενος είχε ανεξόφλητες υποχρεώσεις που πλέον εκ του νόμου βαρύνουν τους ίδιους (ως απλούς και όχι εξ απογραφής κληρονόμους). ¹

Ακολουθεί σύντομο νομικό σημείωμα για την προθεσμία της αποποίησης κληρονομίας από ανήλικο κληρονόμο και την αναστολή αυτής μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία χορήγησης άδειας για την αποποίηση.

Προθεσμία αποποίησης κληρονομίας από ανήλικο & αναστολή αυτής μέχρι να χορηγηθεί η σχετική άδεια

Σύμφωνα με το άρθρο 1847 ΑΚ η προθεσμία μέσα στην οποία επιτρέπεται η αποποίηση κληρονομίας – είναι τέσσερις μήνες από τότε που ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή της κληρονομίας σε αυτόν και το λόγο της επαγωγής, ήτοι από τότε που έμαθε ότι είναι κληρονόμος.Επί διαθήκης η προθεσμία δεν ξεκινάει πριν από τη δημοσίευση της διαθήκης (ακόμη, δηλαδή, και αν ο κληρονόμος γνωρίζει την ύπαρξη και το περιεχόμενο της διαθήκης) – επεκτείνεται στο ένα έτος (με ίδια αφετηρία) στην περίπτωση που ο κληρονομούμενος είχε την τελευταία κατοικία τους στο εξωτερικό ή αν ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή όταν διέμεν στο εξωτερικό.

Η προθεσμία αυτή, εφόσον ο νόμος δεν διακρίνει (1847, 1850 ΑΚ), τρέχει και κατά προσώπων ανίκανων προς δικαιοπραξία (258§1 ΑΚ), ήτοι και κατά ανηλίκων.

Μάλιστα, πάγια η νομολογία δέχεται ότι τα γεγονότα της γνώσης της επαγωγής και του λόγου αυτής ερευνώνται στο πρόσωπο του νομίμου αντιπροσώπου του ανηλίκου. Συνεπώς, η προθεσμία αρχίζει να τρέχει για τον ανήλικο κληρονόμο από τότε που οι ασκούντες τη γονική μέριμνα έλαβαν γνώση της επαγωγής. ²

Αναστέλλεται δε η προθεσμία αυτή κατά τη ρητή διατύπωση του άρθρου 1847§3 ΑΚ για τους ίδιους λόγους για τους οποίους αναστέλλεται και η παραγραφή, εφαρμοζομένων αναλόγως των διατάξεων του άρθρου 255 ΑΚ.

Oι ανήλικοι κληρονόμοι δεν μπορούν να αποποιηθούν αυτοπροσώπως το κληρονομικό τους δικαίωμα, αφού δεν διαθέτουν δικαιοπρακτική ικανότητα (βλ. 128επ. ΑΚ). Οι γονείς που ασκούν τη γονική μέριμνα δεν μπορούν στο όνομα του ανηλίκου να αποποιούνται κληρονομία ή να παραιτούνται από τη νόμιμη μοίρα κληρονομίας που επάγεται στον ανήλικο χωρίς να έχουν πάρει προηγουμένως σχετική άδεια δικαστηρίου (1526 σε συνδ. με 1625 ΑΚ). Συνεπώς, η δικαστική άδεια αποτελεί απαραίτητο όρο για την ενεργοποίηση των εννόμων συνεπειών ορισμένων πράξεων (αποποίηση) που ενεργούνται από αυτόν που ασκεί τη γονική μέριμνα του ανηλίκου (1510, 1526 και 1625 ΑΚ). Η άδεια δίδεται με απόφαση του δικαστηρίου, το οποίο δικάζει κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας (αρ.121 ΕισΝΑΚ), το οποίο εξετάζει αν η αποποίηση είναι προφανώς επωφελής ή αναγκαία για τον ανήλικο.

Επομένως, από την υποβολή της αιτήσεως προς παροχή αδείας για αποποίηση κληρονομίας, που γίνεται για λογαριασμό ανηλίκου, και μέχρι δημοσιεύσεως της σχετικής αποφάσεως αναστέλλεται κατ’ άρθρον 255 εδ. α ΑΚ η προθεσμία προς αποποίηση λόγω ανωτέρας βίας, αφού η αποποίηση της κληρονομίας, που θα γίνει από το νόμιμο εκπρόσωπο του ανηλίκου, εξαρτάται από γεγονός μη δυνάμενον να αποτραπεί ακόμη και με τη λήψη μέτρων άκρας επιμέλειας εκ μέρους του αντιπροσώπου του ανηλίκου και δη από την παροχή αδείας εκ μέρους του δικαστηρίου, της οποίας μη υπαρχούσης δεν χωρεί νομοτύπως για τον ανήλικο αποποίηση κληρονομίας. ³

Κατά την ορθότερη άποψη, αναλογικώς εφαρμόζεται η ΑΚ 257, εξ ου και α) το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από την υποβολή αιτήσεως των ασκούντων τη γονική μέριμνα μέχρι την έκδοση δικαστικής αποφάσεως δεν υπολογίζεται, ενώ όταν παύσει η αναστολή, με την χορήγηση από το δικαστήριο της εν λόγω αδείας, η παραγραφή συνεχίζεται (από την ημερομηνία δημοσίευσης της απόφασης), και β) η προθεσμία δεν συμπληρώνεται πριν περάσουν περάσουν έξι μήνες από το γεγονός παύσης της αναστολής (ακόμη, δηλαδή, και αν υπολείπεται μικρότερο χρονικό διάστημα για τη συμπλήρωση της αρχικής προθεσμίας που ανεστάλη). ⁴ Ωστόσο, επειδή η 1847 ΑΚ κάνει λόγο μόνον για αναλογική εφαρμογή των λόγων αναστολής της παραγραφής, όχι και των λοιπών περί παραγραφής διατάξεων, θα μπορούσε να υποστηριχθεί και η άποψη ότι η 257 ΑΚ δεν εφαρμόζεται στην προθεσμία αποποίησης. Η θέση αυτή, όμως, οδηγεί στο μη πρακτικό και ενδεχομένως άδικο αποτέλεσμα η προθεσμία υποβολής δήλωσης αποποίησης μετά τη χορήγηση αδείας να είναι εξαιρετικά σύντομη (συχνά ολίγων εβδομάδων ή ακόμη και ημερών), συντρέχοντος κινδύνου απώλειας αυτής (π.χ. διότι οι αντιπρόσωποι του τέκνου πληροφορήθηκαν με καθυστέρηση 1-2 εβδομάδων την έκδοση της αποφάσεως ή, επειδή, η απόφαση καθυστέρησε να καθαρογραφεί!). Άλλωστε, ο ίδιος δικαιοπολιτικός λόγος προστασίας του έχοντος αξίωση από την ταχεία παραγραφή αυτής μετά την παύση της αναστολής, συντρέχει και εν προκειμένω, το χρονικό δε διάστημα των τεσσάρων μηνών δεν συνιστά απειλή για την ασφάλεια δικαίου (χάριν της οποίας έχει τεθεί και η σύντομη προθεσμία αποποίησης).

Αναστασία Κρητικού Νικόλαος Καλαμίτσης 22.11.2013

updated 10.02.2016