Αποποίηση & Σύνταξη Χηρείας
Διάφορες διατάξεις νόμου προβλέπουν δικαιώματα που απονέμονται υπό την προϋπόθεση του θανάτου ενός προσώπου σε μέλη της οικογένειας αυτού. Τέτοιο δικαίωμα είναι εκείνο της λήψεως συντάξεως από τον επιζώντα σύζυγο ή από τις άγαμες θυγατέρες αποβιώσαντος, καθώς και το δικαίωμα λήψεως εφάπαξ βοηθήματος από συγγενείς του αποβιώσαντος. Γεννάται το ερώτημα κατά πόσον τα δικαιώματα αυτά εντάσσονται στην κληρονομία του αποβιώσαντος ή όχι. Η απάντηση στο ερώτημα είναι κρίσιμη για το κατά πόσον ως προς αυτά τα δικαιώματα θα εφαρμοσθούν οι διατάξεις του κληρονομικού δικαίου, αλλά και της φορολογίας κληρονομιών. Αν πρόκειται για στοιχεία της κληρονομίας, η αποποίηση της κληρονομίας συνεπάγεται και απώλεια των εν λόγω κοινωνικοασφαλιστικών δικαιωμάτων (η δε αποδοχή της τον συνυπολογισμό τους για την επιβολή φόρου κληρονομίας).
Η ορθή απάντηση στο ερώτημα είναι αρνητική. Τα εν λόγω δικαιώματα δεν αποτελούν αντικείμενο της κληρονομικής διαδοχής, διότι γεννώνται βάσει ειδικών νομοθετικών διατάξεων απευθείας στο πρόσωπο των δικαιούχο με το θάνατο του συζύγου-συγγενούς τους. Δεν αποτελούν, δηλαδή, δικαιώματα του ίδιου του αποβιώσαντος, που μεταβιβάζονται με το θάνατό του στα πρόσωπα που κατά το αστικό δίκαιο τον κληρονομούν, εξ ου και δεν θα μπορούσε ο αποβιώσας να διαθέσει αυτά με τη σύνταξη διαθήκης (π.χ. να ορίσει ποιος θα λαμβάνει τη σύνταξή του). [Απ. Γεωργιάδης σε ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου, άρθ. 1710 αρ. 42, 43, Παπαντωνίου, Κληρον. Δίκαιο, 1985, παρ. 9α σελ. 43 – Γεώργιος Μπαλής, Κληρονομικόν Δίκαιο, Αφοί Σάκκουλα, Αθήνα 1965, §6 – ΑΠ 111/73 ΝοΒ 74, 877 – ΑΠ 151/81 ΝοΒ 29, 1379 – ΕΑ 1258/2001 ΕλΔ 42, 952 – ΕΑ 7992/2005 Δνη 2009, 561.]
Εύστοχα το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους αναφέρει ότι «[τ]ο δικαίωμα αυτό δηλ. λήψης συντάξεως αιτία θανάτου ασφαλισμένου] αποκτούν οι δικαιούχοι ιδίω δικαίω (JURE PROPRIO) και απ’ ευθείας από τους συνταξιοδοτικούς νόμους και όχι κληρονομικώ δικαιώματι (JURE HEREDITATIΟ)» [με παραπομπή στον Τούση] για να καταλήξει ότι «η αποποίηση της κληρονομίας του θανόντος δεν θίγει το συνταξιοδοτικό δικαίωμα της συζύγου.» (ομοίως γνωμοδότησε η Νομική Διεύθυνση του Υπορυγείου Οικονομικών με το με αρ. πρωτ. 4512/1988 έγγραφό της). Το δε Εφετείο Ιωαννίνων έκρινε στην απόφαση 48/2009 [Δνη 2009, 505] ότι η σύνταξη που λαμβάνει η χήρα αποβιώσαντος εξαιτίας του θανάτου του δεν υπόκειται στις περί συνεισφοράς διατάξεις του Αστικού Κώδικα [δεν συνυπολογίζεται δηλ. κατά τον υπολογισμό των κληρονομικών μερίδων και της νόμιμης μοίρας], αφού δεν αποτελεί παροχή προερχόμενη από την περιουσία του κληρονομούμενου, αλλά από την περιουσία του οικείου ασφαλιστικού οργανισμού, που απονέμεται το πρώτον εκ του νόμου στην ίδια τη χήρα και όχι λόγω κληρονομικής διαδοχής. Αλλά και σε ό,τι αφορά στα εφάπαξ βοηθήματα (το κοινώς λεγόμενο «εφάπαξ») που χορηγούνται από οργανισμούς κοινωνικής ασφάλισης σε πρόσωπα οριζόμενα από το νόμο εξαιτίας του θανάτου ασφαλισμένου, εντοπίζονται ανάλογες αποφάσεις [ΑΠ 111/73 ΝοΒ 1973, 877 & ΑΠ 151/81 ΝοΒ 29, 1379], σύμφωνα με τις οποίες τα εν λόγω εφάπαξ βοηθήματα δεν περιλαμβάνονται στην κληρονομία.
Θα πρέπει, ωστόσο, να διευκρινισθεί ότι οι κοινωνικοασφαλιστικές παροχές δεν περιλαμβάνονται στην κληρονομία μόνο όταν χορηγούνται υπό τον όρο του θανάτου ασφαλισμένου στα κατά νόμον οριζόμενα πρόσωπα και όχι όταν οι προϋποθέσεις κτήσεως αυτών έχουν πληρωθεί προ του θανάτου του και στο πρόσωπό του, οπότε και κληρονομούνται όπως κάθε άλλο περιουσιακό δικαίωμα του αποβιώσαντος [ΕΑ 1258/2001 ΕλΔ 42, 952]. Έτσι, αν κάποιος υποβάλει αίτηση συντάξεως εν ζωή και δικαιούται με τη συνταξιοδότησή του και εφάπαξ βοηθήματος, οι σχετικές, όμως, αποφάσεις απονομής εκδοθούν μετά το θάνατό του (ανατρέχοντας, ωστόσο, στο χρόνο υποβολής του αιτήματος συνταξιοδότησης), τότε τα ποσά συντάξεων που οφείλονται για το χρονικό διάστημα από την υποβολή της αιτήσεως μέχρι και το θάνατο, όπως και το ποσό του εφάπαξ βοηθήματος, αποτελούν στοιχεία τηε κληρονομία, τα οποία μεταβιβάζονται στους κληρονόμους του αποβιώσαντος κατά το λόγο της κληρονομικής μερίδας εκάστου (και φορολογούνται αναλόγως).
Νίκος Καλαμίτσης
09.08.2011 – updated 08.03.2017
ΠΡΟΣΟΧΗ! Η αποποίηση ή αποδοχή κληρονομίας αποτελεί ζήτημα που ενδεχομένως να έχει εξαιρετικά σοβαρές συνέπειες και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αποφασίζεται χωρίς προηγούμενη νομική συμβουλή επί των περιστατικών της κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης.